Áhrifin eru ekki aðalatriðið

Ég hef lengi átt í mikilli innri baráttu um afstöðu mína til dauðarefsingar. Ætla að gera tilraun til að komast að niðurstöðu með rökhugsunina eina að vopni.

Fyrir mér eru það annars vegar prinsipp og hins vegar praktísk sjónarmið sem hér skipta máli:

1) Prinsippið - Er réttlætanlegt að ríkið deyði fólk af yfirlögðu ráði? Þessu svara ég þannig að ríkið hefur aðeins siðferðislegan rétt á að gera það sem einstaklingar, einn eða fleiri, hefðu haft siðferðislegan rétt á að gera ef ríkisvaldið væri ekki til. Ég get alveg ímyndað mér öfgakenndar aðstæður þar sem manni kynni að þykja siðferðislega réttlætanlegt að einstaklingur dræpi einhvern sem hefði t.d. misnotað, pyntað og drepið fjölskylduna hans eða eitthvað álíka. Þar sem við höfum falið ríkisvaldinu einkarétt á að refsa fyrir glæpi er kannski ekki í prinsippinu óeðlileg krafa aðstandanda hræðilegra glæpa að ríkið lífléti glæpamenn sem þessa að afloknum réttlátum réttarhöldum hvar sekt yrði sönnuð.

Niðurstaða mín er því sú að það sé ekki alltaf rangt í prinsippinu að ríkið drepi fólk, eins mótsagnakennt og það kann að hljóma úr munni frjálslynds manns.

2)  Praktíkin - Eru dauðarefsingar réttlætanlegar með tilliti til afleiðinga þeirra? Ég vara sérstaklega við því að fólk hoppi beint yfir praktísku rökin áður en það afgreiðir grundvallarafstöðu sína (liður 1)). Ef dauðarefsing er í prinsippinu röng þá er fráleitt að praktísk rök geti leitt til þess að hún sé í lagi. Ótrúlegt en satt þá hættir stjórnmálamönnum og almenningi til að gleyma prinsippumræðunni og fer beint í að réttlæta aðgerðir ríkisins út frá jákvæðum afleiðingum þeirra. Langtíma neikvæðar afleiðingar þessa eru þær að prinsippin gleymast og verða ekki til í hugum fjöldans. Gott dæmi um þetta er fíkniefnabannið. Því næst kom reykingabannið. Næst verður það transfitubannið. Því næst eitthvað annað og annað þar til við sitjum uppi með það að ráða ekki lífi okkar sjálf því að búið er að ákveða hvað sé okkur fyrir bestu. Umræðan um hvort það væri ekki réttur fólks að gera eitthvað sem eingöngu skaðar það sjálft (t.d. að fara ótilneytt inn á reykingastað eða reykja þar sjálft) fór aldrei fram. Að mínu viti hefur það engin áhrif á réttmæti þess að foreldri morðingja barna sinna hefni sín hvaða afleiðingar það hefur. Sama á við þegar metið ef hvort ríkið, sem hefur tekið fram fyrir hendurnar á foreldrinu með refsingar, geti beitt dauðarefsingu.

Þeir sem í prinsippinu eru ekki andvígir dauðarefsingum, eins og ég, verða því að skoða hvort praktísk rök leiði til þess að þeir séu mótfallnir þeim eða hvort þau leiði til þess að þeir leggist gegn dauðarefsingum.

Fyrir mér eru rökin um að dauðarefsingar komi í veg fyrir morð síðar fremur léttvæg af þeim sökum að mér finnst mestu skipta hvað viðkomandi einstaklingur gerði og hvort öruggt sé að hann hafi gert það. Það hefur því lítil sem engin áhrif á afstöðu mína hvað aðrir gera í kjölfarið að búið er að leysa úr tilteknu máli.

Þau praktísku rök sem mér finnst skipta mestu máli eru sú staðreynd að sönnun í sakamáli er nær aldrei 100%. Í morðmálum er alltaf dæmt út frá ákveðnum líkum (síðasta orð gæti gefið það til kynna að ég væri með tvíræðni en svo er ekki!). Það þýðir að ein af hverjum 100, 1000 eða milljón sakfellingum er röng og viðkomandi hefur verið saklaus þrátt fyrir að flest benti til þess að hann hafi framið glæpinn. Ég get ekki fallist á dauðarefsingar af þessum sökum, þrátt fyrir niðurstöðu mína um að það gæti verið réttlætanlegt í prinsippinu. Sú tilhugsun að fyrr eða síðar verði saklaus maður tekinn af lífi veldur því að ég leggst gegn lögum umdauðarefsingar. Ég viðurkenni að hér er ég eflaust í mótsögn við sjálfan mig þar sem ég leggst ekki almennt gegn því að mönnum sé refsað þótt sömu rök eigi við um að slæmt sé að annað slagið sé saklausum manni gert að sitja í fangelsi eins og að annað slagið sé saklaus maður drepinn.

 Niðurstaða -  Ég tel aðstæður kunna að koma upp þar sem dauðarefsing er réttmæt en leggst gegn því að dauðarefsing verði tekin upp af ótta við að saklaust fólk verði myrt af ríkinu. Viðurkenni jafnframt að sætta mig við að saklaust fólk geti verið gert að sitja í fangelsi. Upplýsingar um áhrif dauðarefsinga hafði engin áhrif á þessa niðurstöðu. 

Áskilnaður - Ofangreint var einungis tilraun til að komast að niðurstöðu í máli sem hefur plagað mig lengi - áskil mér allan rétt á að skipta um skoðun í þessu eins og öðru þegar ég hef heyrt fleiri rök eða íhugað málið betur.

 

Rannsóknir benda til að dauðarefsingar dragi úr morðtíðni

Athugasemdir

[Jón Valur Jensson, 11.6.2007 kl. 13:28]

Athyglisverðar hugleiðingar hjá þér, Oddgeir. Ekki er ég þó sammála forsendunni í fyrri hlutanum eða finnst hún ekki nægilega rökstudd, og hvað seinni hlutann snertir, sýnist mér þú heldur aðgætinn, jafnvel einn milljónasti möguleiki á sakleysi eru nægar líkur fyrir þig til að hafna refsingunni. Undir það myndu reyndar margir taka, en það að láta þessa forsendu eina sér ráða er hins vegar í megnasta ósamræmi við fréttina sem þú tengdir þessa vefgrein þína við -- m.ö.o.: skv. þinni niðurstöðu skal miklu frekar taka áhættu á fleiri drápum saklausra heldur en ef dauðarefsing væri í gildi.

Ég hef reyndar lengi litið svo á, að í slíkum málum beri að ríkja afar ströng, 100% sönnunarskylda, ef dauðarefsing á að koma til greina, en þó ekki þannig, að þær extra-ströngu kröfur komi í veg fyrir fangelsisdóm, ef flest bendir til sektar án þess að þessu 100% sönnunarmarki sé náð. Einn gallinn við afar stranga dóma hefur í góðum réttarríkjum verið sá, að þá hika dómarar eða kviðdómarar fremur við að sakfella. Í reynd hefur því áherzla á dauðadóm, við slíkar aðstæður, ekki endilega farsæl áhrif fyrir öryggi samborgaranna.

[Oddgeir Einarsson, 11.6.2007 kl. 14:25]

Takk fyrir athugasemdina Jón Valur,

Ég er sammála því að rökstuðningurinn var ekkert alltof ítarlegur fyrir mörgu hér að ofan hjá mér en færslan varð engu að síður alltof löng fyrir mína eigin þolimæði!

Mér finnst þetta með viðbótarsönnunarkröfurnar rökrétt en velti því fyrir mér hvort það líti ekki illa út ef berum orðum er sagt í dómi að sakborningur sé ekki nægjanlega örugglega sekur til þess að dauðarefsingu sé beitt en samt settur í lífstíðarfangelsi, af því að það sé mjög líklegt að hann hafi framið glæpinn. 

[Jón Valur Jensson, 11.6.2007 kl. 16:17]

Já, auðvitað á hver dómur að byggjast á sem mest afgerandi sönnunum, en stundum er sök augljós, stundum studd mörgum upphlöðnum (accumulative) líkindum, og síðarnefnda tilfellið á oft að duga til sakaráfellis, en þó vert að gera undantekningu með dauðarefsingarákvæði í slíkum kringumstæðum. Annars eru þetta bara theoretískar spekúlasjónir, engin dauðarefsing hér og vonandi engin þörf á henni næstu öldina. - Með kveðju,

[EG, 12.6.2007 kl. 13:56]

Sæll lögmaður

Datt inn á þessa síðu fyrir tilviljun.

Það gleður mig að þú komist að þeirri niðurstöðu að þú sért á móti dauðarefsingum en ég verð að gera athugasemd við fyrstu rökin. Það má líta þannig á að það geti verið siðferðilega rétt að maður, sem hefur orðið fyrir limlestingum eða fjölskylda hans misnotuð og drepin, drepi gerandann. Slíkt hlýtur þó alltaf að byggja á því hugarástandi sem viðkomandi er í. Slíkt hugarástand verður þó aldrei hægt að yfirfæra á ríkið og í versta falli getur slíkt ástand smitast út í þjóðfélagið og leitt til múgæsings, sem getur aldrei verið gott fyrir réttarríkið. Þar af leiðandi tel ég ríkið aldrei hafa rétt til að drepa mann þó ég geti vel ímyndað mér að sú staða geti fræðilega komið upp að ég myndi ekki óska öðrum manni neins annars en dauða.

[Oddgeir Einarsson, 12.6.2007 kl. 14:50]

Það að yfirfæra hefndarrétt einstaklings yfir á ríkið er vissulega umdeilanlegt. Ef það er rangt að gera það (sem má vel vera að sé) er þá ekki líka rangt að refsa þeim sem beitir hefndarrétti sínum sjálfur? Ætti þá ekki að sýkna menn sem hefna fyrir limlestingar fjölskyldu sinnar? Þetta er að sjálfsögðu bara pælingar út frá þeirri forsendu að til séu aðstæður þar sem einstaklingi er heimilt að drepa annan einstakling, án þess að um sjálfsvön sé að ræða. Ég held að ég hugsi þetta betur í sumarfríinu og skrifi aðra og lengri færslu um þetta....NOT.